Keuzebegeleiding

Een suboptimale keuze of een combinatie van suboptimale keuzes van een deelnemer kan leiden tot een te grote en onomkeerbare achteruitgang in de hoogte van de pensioenuitkering of een andere ongewenste uitkomst.

In het huidige pensioenstelsel ligt de nadruk op informatieverschaffing. Deze informatieverschaffing is bij voorkeur activerend en keuze-ondersteunend. Dit is nu expliciet opgenomen in de artikelen 48 lid 4 PW.

Wetsvoorstel artikel 48 lid 4 PW

De pensioenuitvoerder bevordert dat de informatie de deelnemer, gewezen deelnemer, gewezen partner of pensioengerechtigde aanzet tot relevantie actie.

Het verschaffen van informatie is echter niet altijd voldoende gebleken. Ook bij activerende en keuze-ondersteunende informatie zullen er deelnemers zijn die daarnaast begeleiding nodig hebben bij het maken van pensioenkeuzes. Dit heeft geleid tot de nieuwe artikelen 48a PW: keuzebegeleiding.

Wetsvoorstel artikel 48a Keuzebegeleiding

De pensioenuitvoerder begeleidt de deelnemer, gewezen deelnemer, gewezen partner of pensioengerechtigde op een adequate wijze bij het maken van een keuze binnen de pensioenovereenkomst, zorgt voor de inrichting van de keuzeomgeving en stelt de deelnemer, gewezen deelnemer, gewezen partner of pensioengerechtigde daarmee in staat om een passende keuze te maken.

Het doel van keuzebegeleiding is deelnemers in staat stellen om de keuzes die zij maken zo goed mogelijk te laten aansluiten bij hun financiële situatie en wensen.

[Document] Netspar 'Keuzebegeleiding: de deelnemer centraal'
[Video] Interview AFM Anne de Groot ‘Keuzebegeleiding 1’
[Video] Interview AFM Anne de Groot ‘Keuzebegeleiding 2’
[Video] AFM 'keuzebegeleiding'
[Webinar] Nibud 'Webinar Pensioenkeuzes'

Keuzeomgeving

Een keuzeomgeving is het geheel van de inrichting van de off- en online omgeving om (gewezen) deelnemers, gewezen partners en pensioengerechtigden te begeleiden bij het maken van passende pensioenkeuzes. Een zorgvuldig ingerichte keuzeomgeving van de pensioenuitvoerder kan bijdragen aan de keuzebegeleiding.

De keuzeomgeving dient alle individuele deelnemers op een toegankelijke wijze te informeren over/begeleiden bij de keuzemogelijkheden. Daarnaast moeten de gevolgen van deze keuzes inzichtelijk worden gemaakt voor zowel afzonderlijke keuzes als keuzecombinaties

Een goede wijze van begeleiding/informatie verschaffen zal verschillen per pensioenregeling, per doelgroep en zelfs ook per deelnemer. Zo kan niet iedereen uit de voeten met een digitale keuzeomgeving en kan analoge keuzebegeleiding in de vorm van gesprekken een belangrijke meerwaarde hebben.

De kenmerken van het deelnemersbestand zullen bepalend zijn bij de inrichting van de keuzeomgeving. De wetgever biedt ruimte voor maatwerk en geeft alleen aan dat de keuzebegeleiding adequaat moet zijn. De inrichting en invulling van de keuzeomgeving is (vorm)vrij.

Hoewel iedere deelnemerspopulatie anders zal zijn, is er al veel onderzoek gedaan en geschreven over keuzebegeleiding. Ook komen de eerste praktijkvoorbeelden in zicht. Hieronder enkele publicaties over keuzebegeleiding voor geïnteresseerden.

[Document] Netspar, M. Knoef, RP van Loon e.a. 2022 - Onderzoek ‘Matchmaking in pensioenland: welk pensioen past bij welke deelnemer?’
[Document] Netspar, W. Limpens en J. Vonken 2018 - Designpaper ‘Keuzevrijheid in pensioen: ons brein wil niet kiezen, maar wel gekozen hebben’
[Document] Netspar, J.Strikwerda, B.Holleman en H.Hoeken 2021 – Designpaper ‘Naar de kern van pensioenkeuzes’
[Document] Pensioen Magazine 2022/3, Bianca van der Goes ‘Zorgplicht by design’
[Document] Tijdschrift voor Pensioenvraagstukken 2021/5, Sijbren Kuiper, ‘Zorgplicht van de pensioenuitvoerders’
[Document] Pensioen Bestuur en Management 2022/1, Florens Voogd, ‘Keuzebegeleiding vereist nieuw denken’
[Document] Tijdschrift voor Pensioenvraagstukken 2022/2, Mark Boumans, ‘Keuzebegeleiding, de nieuwe wettelijke zorgplicht van de pensioenuitvoerder’
[Video] Montae & Partners - Talkshow ‘Keuzebegeleiding’
[Document] Montae & Partners ‘Position paper keuzebegeleiding’
[Document] Netspar Harry van Dalen, Kène Henkens en Niels Kortleve ‘Onzekere pensioenuitkomsten verhogen kans van opname ‘bedrag ineens’’

Reikwijdte keuzebegeleiding

De inspanningsplicht van pensioenuitvoerders tot adequate keuzebegeleiding van deelnemers is niet ongelimiteerd. De wetgever noemt de volgende kaders:

Keuzes

Keuzebegeleiding ziet op het maken van pensioenkeuzes indien en voor zover de wet of de pensioenregeling die toekennen aan de deelnemer of pensioengerechtigde.

Eindverantwoordelijkheid

Pensioenuitvoerders worden verplicht een (digitale) keuzeomgeving in te richten. Deze omgeving moet een deelnemer in staat stellen om een passende keuze te maken, gegeven zijn of haar doelstelling. Het is uiteindelijk de verantwoordelijkheid van de deelnemer of deze een keuze maakt en, zo ja, welke.

Uit onderzoek is bekend dat er altijd (enige) sturing uitgaat van de wijze waarop keuzes en bijbehorende informatie aan deelnemers wordt voorgelegd. Daarom is het van belang dat de wijze waarop die sturing plaatsvindt in het belang is van de deelnemer en diens (financiële) doelstellingen tot uitgangspunt neemt.

Pensioenregeling

Vaak hebben deelnemers meerdere pensioenregelingen bij verschillende pensioenuitvoerders wegens bijvoorbeeld het wisselen van baan. De keuzebegeleiding is beperkt tot de effecten van keuzes binnen één pensioenregeling en niet op meerdere regelingen van één of meerdere pensioenuitvoerders.

Persoonlijke fiscale situatie deelnemer

Bij de inrichting van de keuzeomgeving hoeft de pensioenuitvoerder geen rekening te houden met het effect van onder meer belastingen en toeslagen op de financiële situatie van de betreffende deelnemer. Het pensioenfonds beschikt ook niet over deze informatie.

Om de verplichting van adequate keuzebegeleiding door pensioenuitvoerders beter te kunnen invullen is het mogelijk gemaakt dat de gegevens uit het overzicht mijnpensioenoverzicht met de pensioenuitvoerder worden gedeeld.

Niet alleen is dit eenvoudiger voor de pensioenuitvoerder, maar dit zorgt ook voor een vollediger beeld van alle pensioendata van deelnemers, waardoor een betere keuzebegeleiding – en daarmee betere keuzes – voor deelnemers mogelijk wordt. Deze gegevensdeling vindt alleen plaats op verzoek van de aanspraak- of pensioengerechtigde, zij hebben hiertoe geen verplichting. Pensioenuitvoerders moeten bij de vormgeving van de gegevensdeling uiteraard rekening houden met de noodzakelijke privacy- en gegevensdelingswaarborgen.

Naast deze mogelijkheid tot gegevensdeling moet het pensioenfonds de deelnemer ook wijzen op mogelijke samenloop, gevolgen, risico’s en/of voor- en nadelen van bepaalde keuzes. Het pensioenfonds biedt hierbij ook handelingsperspectief.

Dit kan bijvoorbeeld door een verwijzing naar bepaalde websites en/of tools. Denk hierbij aan mijnpensioenoverzicht, de belastingdienst, Geldplan Pensioen, de Pensioenstarter en de Pensioenschijf-van-vijf. Het is belangrijk de pensioenfondsdeelnemer erop te wijzen dat het inwinnen van financieel advies nog altijd het meest volledige beeld zal geven. Overigens kan ook de vakbond assisteren bij het in kaart brengen van dit totaalbeeld.

Tussen informatie en advies

Keuzebegeleiding vraagt meer ‘activiteit’ van het pensioenfonds dan enkel informeren en het geven van inzicht conform de huidige wet. Keuzebegeleiding zit tussen informeren en adviseren in.

Overigens mag een pensioenfonds een pensioenfondsdeelnemer adviseren over de keuzes die voortvloeien uit de pensioenregeling en/of pensioenregelgeving. Het pensioenfonds mag geen productgerelateerd advies geven (zogeheten Wft-advies) of daarbij bemiddelen.

Zie voor een uitgebreidere toelichting de bijlage bij de Leidraad Keuzebegeleiding van de AFM.

[Document] AFM, ‘Bijlage: Verhouding tussenkeuzebegeleiding en advies over keuzes’.

Guidance en aanbevelingen toezichthouder

De pensioenuitvoerder moet in het kader van keuzebegeleiding minimaal voldoen aan de volgende wettelijke vereisten:

de informatieverstrekkingsvereisten;
het op adequate wijze begeleiden van de deelnemer en de keuzeomgeving inrichten zodat de deelnemer in staat wordt gesteld om een passende keuze te maken; en
het vastleggen van stukken die zien op de naleving van de keuzebegeleidingsnorm en het vastleggen van communicatie met deelnemers.

De AFM houdt toezicht op de keuzebegeleiding door pensioenfondsen. De AFM heeft een Leidraad keuzebegeleiding gepubliceerd waarin wordt verduidelijkt hoe pensioenuitvoerders aan de keuzebegeleidingsnorm kunnen voldoen.

[Document] AFM, ‘Leidraad keuzebegeleiding’

In deze leidraad staat het proces van het inrichten, uitvoeren en doorlopend verbeteren van de keuzebegeleiding centraal.

Let op: De Voorlopige Leidraad van de AFM geldt pas vanaf het moment dat de Wet toekomst pensioenen, en daarmee de norm keuzebegeleiding, inwerking treedt. Mocht de keuzebegeleidingsnorm nog gewijzigd worden, dan kan dat impact hebben op hetgeen is opgenomen in deze leidraad.

Proces/Tijdpad

Het streven is dat de Wet toekomst pensioenen per 1 juli 2023 ingaat. Vanaf dat moment geldt de norm van keuzebegeleiding zoals opgenomen in artikel 48a PW.
De wetgever gaat er vanuit dat de keuzebegeleiding reeds bij inwerkingtreding van de wet is geïmplementeerd en pensioenfondsen beschikken over een keuzeomgeving.

Let op: Keuzebegeleiding is niet gekoppeld aan de nieuwe pensioenregeling(en) onder het vernieuwde pensioenstelsel, maar geldt direct: ook voor de huidige pensioenregeling(en).

Per 1 juli 2023 moet de keuzebegeleiding voor onder andere de keuzes genoemd in onderdeel keuzemogelijkheden zijn geïmplementeerd door pensioenfondsen.